در آستانۀ فرارسیدن هفتۀ شهید قرار داریم. هفته‌ای که مزین شده است به نام کسانی که جایگاه ویژه‌ای در نزد پروردگارشان دارند.
شهادت از برترین واژه‌های فرهنگ اسلامی و از مقدّس ترین مفاهیم معارف الهی است. شهادت اوج کمال انسان است، آنگاه که انسان تمام هستی خود را یکجا نثار معبود میکند و قطرة وجودش به دریای بیکران هستی مطلق میپیوندد.
رسول خدا صلی اله علیه و آله فرمود: (بالاتر از هر خیر و نیکی، خیر و نیکی وجود دارد تا انسان در راه خدا کشته شود که بالاتر از کشته شدن در راه خدا، خیر و نیکی یافت نشود.)
همچنین پیغمبراکرم(ص) فرمود:
(شهادت برترین مرگ‌ها است.)
و نیز از آن حضرت نقل شده که فرمود: (دوست دارم در راه خدا کشته شوم (نه یک بار و دو بار که) بارها کشته شوم و زنده شوم و باز هم کشته شوم.)
حضرت امیراملؤمنین علیه السلام در مقام دعا و درخواست از خداوند متعال عرضه میدارد: ( از خداوند جایگاه شهیدان را طلب میکنم.)
مقدمه:
به شهادت تاریخ، دین مقدّس اسلام که کامل ترین نسخه الهی برای هدایت، شفای امراض درونی و کمال بشر است، از بدوِ پیدایی تاکنون، از طرف دشمنان حقّ و عدالت و معرفت، در معرض انواع حمله‌ها و تهاجم‌ها بوده است و خواهد بود; از این رو، طرّاح حکیمِ آن باید راهکارهای مناسبی را جهت حفظ آن پیش بینی کند; زیرا حفظ، گسترش، بالندگی و اقتدار دین و جامعه دیندار، در گرو داشتنِ راهکارهای دفاعی مناسب برای این منظور است تا از هر گونه آسیب و خطر دشمن در امان بماند. با بررسی قرآن کریم و روایات معصومان(علیهم السلام) میتوان گفت که فرهنگ شهادت طلبی، یکی از مهم ترین راهکارهای اجتماعی دین برای تحصیلِ هدفِ پیشین است بدین بیان که این فرهنگ، با تزکیه مؤمنان و تقویت روح ایمان، تعبّد و غیرت دینی در آنها و نیز تقویت روحِ ایثار و تعاون و صبر و ولایت پذیری و احیای فریضه امر به معروف و نهی از منکر در جامعه اسلامی، جامعه دینی را اقتدار، عزّت و استحکام میبخشد و بدین صورت از دین و ارزشهای متعالی آن پاسداری میکند. موضوع مورد بحث دراین رساله، فرهنگ شهادت طلبی و تأثیری است که این فرهنگ میتواند در حفظ دین داشته باشد. برای روشن شدن مطلب، ابتدا به بحث انسان، دین، و شهادت پرداخته شده تا جایگاه و مسؤولیت انسان در عالم، و رابطه او با خدا، خود و دنیا مشخّص شود. در بخش دیگر، شهادت طلبی از منظر قرآن مورد بحث قرارگرفته، و عوامل تقویت و نیز موانع ایجاد و رشد روحیه شهادت طلبی بیان شده است. بخش آخر نیز به بیان اسرار و آثار فرهنگ شهادت طلبی اختصاص یافته است. از آن جا که عامل شهادت طلبی مؤمنان، عشق به خدا و شوق دیدار او و انجام دستورهایش برای تقرّب بیشتر به او و تقوای مطلوب او و محبّت و رحمت به بندگانش در دفاع از حقوق فطری و الهی آنها و در یک کلمه، دفاع از انسانیت انسانها است، شهادت طلبی، از مطلوب ترین و ارزشمندترین روحیات و ملکات فاضله انسانی نزد خدای سبحان به شمار میرود و فرهنگ آن از محبوب ترین فرهنگ‌ها نزد او است;
از مهمترین عوامل بازدارنده روند تکاملی جامعه و بزرگترین آفت حرکتهای سازنده، آمیزش خطوط انحرافی و جریانات منفی با مایه‌های اصیل و پاک و بر حق است. حق و باطل گاه آنچنان بهم میآمیزد که تمیز و جدائی آنها از یکدیگر محتاج به ایجاد سیل و موج قوی است تا لاشه‌ها را از درون دریای جامعه به بیرون پرتاب کند و گوهرها و مرجان‌ها و یاقوت‌ها را در درون بپرورد.
حق و باطل گاه مانند کف و آب هستند که تشخیص و جدائی آنان ساده است و گاه آنچنان بهم مخلوط شده اند که باید با حرکتهای تند و پرحرارت از هم جدا شوند.
انتخاب آگاهانه شهادت در سایه تفکر صحیح در چنین مواردی نقش خود را ایفاء میکند، شهادت چنان حرارت و سوزی میآفریند و چنان حرکت و تکانی را بوجود میآورد که حق و طرفدارانش از باطل و پیروانش به خوبی جدا میشوند.
شهادت شجاعانه نقش جدا کردن و شناساندن و سرانجام رشد و نمو حق و نابودی باطل را به طور احسن و اکمل در جامعه ایفاء میکند و با این اثر، اجتماع را از رکود و جمود و انزوا خارج میسازد و با تصفیه عمیق، پویایی و بالندگی و کمال جامعه را تضمین میکند.
مگر نه این است که مرگ به سراغ همه خواهد آمد و گریزی از آن نیست، پس چه بهتر آنکه با مردن معامله‌ای انجام شود و در برابر دادن سرمایه حیات و قربانی شدن، سود و نتیجه‌ای بزرگ عائد شود.
خداوند در قرآن میفرماید، ترجمه: (اگر در راه خدا کشته شوید یا بمیرید، آمرزش و رحمت خدا بهتر از هر چیزی برایتان خواهد بود.)
شهادت که نتیجه سلامت روان، روحیه شجاعت و انتخاب آگاهانه است، مقاومت و پویایی جامعه را به دنبال دارد، چرا که ریشه در قدرت، قوت، صبر، استقامت، مبارزه با کفر، انسجام، آخرت خواهی و ظرفیت بالا دارد و این عوامل در مجموع، مقاومت جامعه را بالا برده و اجتماعی را متحرک و پویا و سازنده میسازد. شهیدان، مقاومت و پویایی جامعه را تضمین مینمایند و به جامعه ظرفیت روحی میبخشند و ضعف و سستی را از بین میبرند و هر جامعه‌ای که افراد آن این گونه باشند، مشمول رحمت و نصرت خداوند هستند، و دیگر شکست نخواهند خورد که: (اگر خدا یاریتان کرد، دیگر کسی بر شما غلبه نمی کند.)
در مکتب توحید، آن چیزی دارای ارزش و ماندگاری است که در راه خدا و برای خدا شکل گیرد. هر مقدار از عمر انسان که برای خدا صرف شود. هر کاری که برای خدا انجام گیرد، مالی که در این راه هزینه شود. از ارزش واقعی و ماندگاری برخوردار است و در این راستا هر چه انجام کاری برای خدا سخت‌تر و نیت خالص‌تر باشد ارزش و اثر آن بیشتر است. بنابراین هر گونه اهتمام و تلاش در راه خدا مصداق جهاد فی سبیل ا... است.
در این مکتب، از خود گذشتگی در راه خدا و دفاع از حق در بالاترین حد، ارزشگذاری شده است و فرهنگ ایثارگری و شهادت طلبی در متن اسلام از درخشش و ویژگی برجسته‌ای برخوردار است.
بنابراین موضوع شهادت و ایثارگری سکه پربهایی است که در یک روی آن باید والاترین ارزشهای الهی را مشاهده کرد و در روی دیگر آن دستاوردها و آثار و برکات بیبدیل را.
شهید در لغت به معنی گواه، حاضر، ناظر و... و در اصطلاح دینی به کسی اطلاق میشود که با انتخاب آگاهانه، و بر اساس حجت شرعی، در راه خدا به شهادت میرسد.
شهادت در قرآن:
آیات فراوانی در قرآن کریم به مسئله شهادت اشاره نموده است، در این قسمت به ترجمه برخی از آیات اشاره مینمائیم:
1- (هرگز نپندارید که شهیدان راه خدا مرده اند، بلکه زنده به حیات (ابدی) شدند و در نزد پروردگارشان متنعّم خواهند بود).
2- (به کشته شدگان در راه خدا، مرده نگوئید چرا که زنده اند، لکن شما درک نمی کنید).
3- (و آنان که در راه خدا کشته شدند، هرگز خداوند اعمالشان را ضایع نمی گرداند، آنها را هدایت کرده و امورشان را اصلاح میفرماید و در بهشتی که قبلاً به آنان شناسانده وارد خواهد کرد).
4- (و هر کس در جهاد در راه خدا کشته شد و یا فاتح گردید اجر عظیمی به او عطاء خواهیم کرد.)
نتیجتاً، انتخاب آگاهانه شهادت در سایه تفکر صحیح است که این اجرها را برای شهداء به ارمغان میآورد.
مقام شهید:
شهید مصداق عینی شهادت است با انتخاب آگاهانه و در کمال خلوص، هستی خود را یکجا به آفریدگار جهان تقدیم میکند و به سرچشمة بقا و حیات، پیوند مییابد.
درک مقام شهید از توان و ظرفیت فهم ما خارج است و تنها منبع وحی الهی است که شمه‌ای از این مقام را برای ما بازگو فرموده است: ( برای کسانی که در راه خدا کشته میشوند نگویید مردگانند (کلمه اموات را درباره شهدا به کار نبرید) بلکه آنها زنده اند، لکن شما درک نمی کنید.)
این آیه ضمن آن که بر زنده بودن شهدا تأکید میورزد، درک این مقام را از حیطة شعور و فهم بشر در این دنیا خارج میشمارد. در حالی که در آیه فوق از به کار بردن تعبیر اموات در مورد شهدا نهی میکند، در آیه‌ای دیگر از پندار مرده بودن آنان نیز نهی فرموده است که نه فقط به زبان نگویید آنها مرده اند بلکه به دل نیز راه ندهید.
(کسانی را که در راه خدا کشته شده اند مرده میپندارید، بلکه زنده اند و نزد پروردگارشان روزی داده میشوند.)
امام خمینی(قدّس سرّه) در این زمینه میفرماید: (اگر نبود در شأن و عظمت شهدای معظم فی سبیل ا... جز این آیه کریمه، که با قلم قدرت غیب بر قلب مبارک نورانی سید رسل صلی اله علیه و آله وسلّم نگاشته و پس از تنزل مراحلی به ما خاکیان صورت کتبی آن رسیده است، کافی بود که قلم‌های ملکوتی و مُلکی شکسته شود و قلبهای ماواری اصفیاءا... از جولان در حول آن فرو بسته شود. ما خاکیان محجوب یا افلاکیان چه دانیم که این (ارتزاق عند الرّب شهدا) چی است. چه بسا مقامی باشد که خاص مقربان درگاه او جلّ و علا و وارستگان از خود و ملک هستی باشد، پس مثل من وابسته به علائق و وامانده از حقایق چه گویم و چه نویسم، که خاموشی بهتر و شکستن قلم اولی است.)
امام خمینی همچنین پیرامون نکاتی از همین آیه میفرماید: (در این آیه کریمه بحث در زندگی پس از حیات دنیا نیست که در آن عالم همه مخلوقات دارای نفس انسانی به اختلاف مراتب از زندگی حیوانی و مادون حیوانی تا زندگی انسانی و مافوق آن زنده هستند، بلکه شرف بزرگ شهدای در راه حق، (حیات عند الرّب) و ورود در (ضیافة ا...) است.
این حیات و این ضیافت را با قلم‌های شکسته‌ای مثل قلم من نمی توان توصیف و تحلیل کرد، این حیات و این روزی غیر از زندگی در بهشت و روزی در آن است. این لقاء ا... و ضیافة ا... میباشد. آیا این همان نیست که برای صاحبان نفس مطمئنه وارد است (فادخلی فی عبادی و ادخلی جنّتی) که فرد بارز آن سید شهیدان سلام اله علیه است.)
(از شهدا که نمی شود چیزی گفت. شهدا شمع محفل دوستانند. شهدا در قهقهة مستانه شأن و در شادی وصولشان (عند ربّهم یرزقون)اند، و از (نفوس مطمئنه ای) هستند که مورد خطاب (فادخلی فی عبادی و ادخلی جنتی) پروردگارند. اینجا صحبت از عشق است و عشق؛ و قلم در ترسیمش بر خود میشکافد.)
وظیفه جامعه نسبت به شهید:
از آنجا که شهید برای خدا و در راه خدا، هستی خود را برای نجات و سعادت جامعه فدا مینماید، هر چند پاداش اصلی خود را از خداوند دریافت میکند، اما بنابر حکم عقل، جامعه نیز به لحاظ حقی که شهید بر گردن آنان دارد. مدیون شهید است و باید با تمام وجود دَین خود را در قبال شهید ایفاء نماید.
زنده نگهداشتن یاد و نام شهید و بزرگداشت زمان و مکان شهادت و مدفن و الگوسازی از شخصیت و سیرة زندگی و حماسۀ ایثارگرانة شهید، بخشی از وظائف جامعه نسبت به شهید میباشد.
این نکته افزودنی است که فایده انجام این نوع وظائف عمدتاً به خود مردم باز میگردد و در حقیقت این ما هستیم که نیازمند شهدا هستیم نه آن که شهدا نیازمند بزرگداشت ما باشند. اجر و مقامی که شهدا نزد پروردگارشان دارند با بزرگداشت یا غفلت مردم از آنان کم و زیاد نمی شود. بزرگداشت و تکریم شهید در جامعه یعنی بزرگداشت و تکریم فرهنگ شهادت و تمام نیکی‌ها و ترویج روحیه ایثارگری و فداکاری برای ارزش‌ها و دفاع از جامعه و سرزمین اسلامی. فرهنگ و روحیه‌ای که قوام بقاء جامعه و نظام و سرزمین اسلامی، همواره نیازمند به آن میباشد. و این مطلبی است که تمام ملل و کشورها در چارچوب جهان بینی و ارزشهای خود به منظور حفظ استقلال و دفاع از موجودیتشان در برابر بیگانگان و مهاجمان مورد توجه و اهتمام جدی آنان قرار دارد.
جایگاه و منزلت شهید
یکی از مسائلی که در قرآن مجید برای بیان حیات عالی شهداء و اشاره به مقام بسیار رفیع و والای آنها آمده است، جمله (عند ربّهم یرزقون) است.
مقام عند ربّهم، عالی ترین مقام انسانی است و به عبارت دیگر کمال نهائی انسان است که هیچ حائلی میان انسان و خدا، وجود ندارد. در واقع اتصال به مقام ربوبی و لقاء الهی و نهایت کمال انسان است. چه جایگاه و منزلگاهی از آن بالاتر، که عاشق را در جوار معشوق جای دهند و این، همان چیزی است که انسانها حقیقتاً در جستجوی آن هستند.
پیامبر (ص) فرمود که: خداوند برای شهیدان هفت خصلت مقرر کرده است:
1- با نخستین قطره خونی که از خون او ریخته میشود، تمام گناهان او مورد عفو قرار میگیرد.
2- سرش در کنار دو حور از حوریان بهشتی قرار میگیرد و آنها غبار از چهره شهید پاک میکنند و به او خوش آمد میگویند. او هم متقابلاً به همسران بهشتی خود مرحبا میگوید.
3- از لباسهای بهشتی بر اندامش میپوشانند.
4- پذیرایی کنندگان بهشتیانی که وارد بهشت میشوند، با عطرهای بهشتی، او را عطرآگین میکنند.
5- جایگاه خود را، در بهشت میبیند.
6- به روحش گفته میشود، در هر کجای بهشت که میخواهی استراحت کن.
7- به وجه ا... نظر میکند، و این موضوع رضایت و خشنودی برای هر پیامبر و شهیدی است.
به شهادت (فوز عظیم) گفته شده است، چرا که شهید با شهادت خود به هدف نهایی که لقاء پروردگار و مقام در جوار(عند ربّهم) باشد، رسیده است. و در این مسابقه نهایی، پیروز شده و بعد از مسابقه نهائی دیگر آزمایشی نیست.
در پایان این نکتۀ مهم را باید یادآور شد که این دسته از گروه‌های افراطی که با شعار اسلام خواهی و شهادت طلبی مردم مسلمان را قتل و عام میکنند، طبق روایات، نه تنها شهید و مجاهد نامیده نمی شوند، بلکه قاتل مسلمین محسوب خواهند شد. البته بحث مفصل در این مورد را به فرصت دیگری میگذاریم.
لینک مطلب: https://www.ansarpress.com/farsi/4140
دلایل قیام امام خمینی/ امام خمینی به مسئله‌ی وابستگی چگونه می‌نگریست؟
